Mobiel in Afrika

In de Economist staat een goed overzichtsartikel van de Afrikaanse mobiele markten. De grote spelers zijn MTN (Zuid-Afrika, beursgenoteerd), MTC (Kuwait, beursgenoteerd), Vodacom (50/50 joint venture van Telkom SA en Vodafone), Etisalat (van de Dubai overheid) en Orascom (van de familie Sawiris; beursgenoteerd).
Wat de mogelijke overnamekandidaten betreft, noem ik allereerst Millicom (beursgenoteerd, zusterbedrijf van Tele2 en opgericht door de Zweedese Kinnevik groep) dat mogelijk nog te koop staat (overname door China Mobile ging onlangs niet door). Verder zijn er tientallen kleinere onafhankelijke operators. Ook worden er nog altijd licenties geveild: Uganda, Kenia en Mozambique krijgt er een operator bij (dat geldt ook voor andere opkomende markten: Montenegro, Macedonie, Kosovo, Moldavie, Bhutan, Estland, Ghana).
In de tabel heb ik genoteerde mobiele operators opgenomen. De data komen uit JCF en zijn gebaseerd op consensusgegevens.

Koper vs. coax: glasvezel wint!

In communicatieland is sprake van een vrij zuivere tweedeling: zij die geloven in glasvezel en zij die dat niet doen.

Koperboeren ofwel telecomproviders (PTTs en alternatieve aanbieders):

Zij houden het dikwijls op de mogelijkheden van xDSL-technologie om de bandbreedte verder op te voeren. John Cioffi gelooft zelfs dat koper uiteindelijk meer mogelijkheden biedt dan glasvezel. De nieuwste xDSL-variant, VDSL2, belooft 100 Mbps.
Recent spraken BT en AT&T uit de business case van FTTH (fiber to the home) niet rond te krijgen. Ze vinden FTTH te duur; de investeringen worden volgens deze bedrijven (en de meeste andere, inclusief KPN en Deutsche Telekom) niet gerechtvaardigd door de vraag. Zij brengen de fiber niet verder dan een node (FTTN) of street cabinet, het laatste stuk naar de klant is de bestaande koperdraad. FTTH passen zij hooguit toe in nieuwe wijken. Overigens moet je je realiseren dat glasvezel al een groot deel van alle netwerken uitmaakt, namelijk in de backbone en de lange-afstandsverbindingen. Alleen de 'last mile' is nog van koper.
Een uitzondering is Verizon, bezig met een van de meest ambitieuze projecten. Ze willen FTTH voor de helft van hun klanten (18m homes) in 2010 tegen kosten van $18 mrd (brand name: FiOS). Het Franse Iliad (brand name Free) legt in Parijs een FTTH netwerk aan (met enige steun van de overheid, want ze krijgen voordelige tarieven voor toegang tot stoepen en riolen).

Kabelboeren ofwel kabeltv-aanbieders:

Zij vertrouwen grotendeels op de DOCSIS-standaard. De laatste incarnatie, DOCSIS 3.0, is nog experimenteel en belooft een bandbreedte van 160 Mbps.
Een uitzondering is het Franse Noos-Numericable, dat wel FTTH aanlegt. Ook hier geldt: het grootste deel van het netwerk is al verglaasd (Comcast zegt: 90%!), alleen de 'last mile' is van coax.

Nieuwkomers (zie dit overzicht van Dirk van der Woude):

Vooral overheden. Het bekendste voorbeeld is Citynet in Amsterdam. OnsNet Nuenen (eigendom van NEM Nuenen, met een cooperatie als aandeelhouder; service provider is Edutel) is reeds in gebruik en heeft de bandbreedte gratis verhoogd naar 100 Mbps voor alle abonnees. Prijs: 36 EUR/maand.
Zij wijzen allemaal op het economische en sociale belang van een weldadige breedbandverbinding. Bovendien erkennen zij de nieuwe trend (Web 2.0, Telco 2.0): een aanbieder moet beschikken over een eersteklas netwerk met lage kosten, de applicaties zitten steeds meer aan de rand van het netwerk (denk aan VoIP, waarvoor je geen telecombedrijf meer nodig hebt als je maar breedband hebt). Bovendien is verticale integratie voor telecombedrijven te hoog gegrepen: ze hebben geen verstand van applicaties of content, ze moeten dat alleen maar mogelijk maken door een 'fat pipe' aan te bieden.

Persoonlijk geloof ik in de FTTH case. Ik zie de vraag sterk stijgen, door zaken als gaming, video uploads en HDTV. Dit artikel in Trouw is een goede illustratie hiervoor. Daar komt bij dat de prijzen van FTTH (glas, apparatuur, installatie) sterk dalen. Verizon geeft hiervan mooi getuigenis bij zijn kwartaalcijfers. De meest recente laten een prijsdaling zien van 1220 $/aansluiting eind 2005 naar 933 $/aansluiting in 06Q3. Dat moet eind dit jaar zakken naar 880 en naar 650 in 2010. Je zou nog kunnen verdedigen wat bedrijven als KPN doen (eerst fiber naar de street cabinets en te zijner tijd doortrekken naar de abonnees), maar het is de vraag of je dan niet te laat bent. Het aanleggen duurt immers lang en de vraag blijft maar groeien. Nieuwkomers hanteren zeer lage tarieven om snel marktaandeel te winnen. Ook Dick Wessels niet stil. Hij wordt in deze artikelenserie met z'n Reggefiber naar voren geschoven als koning van de glasvezel. Reggefiber is de markt aardig aan het consolideren en heeft de zeggenschap bij GNEM/XMS (Arnhem, Nijmegen etc.), GNA (Amsterdam), Eurofiber (bedrijven), Fastfiber (bedrijfsterreinen) en Lijbrandt (Bollenstreek). Ten slotte: een interessante optie voor KPN zou zijn eenvoudig Reggefiber te kopen, maar dat wordt steeds moeilijker (NMa) naarmate KPN en Reggefiber marktaandeel winnen.

Mobiel vs. WiMAX: mobiel wint

WiMAX en andere draadloze technologieen in de categorie 4G (xMax, Flash-OFDM, TD-CDMA, 802.20) worden sterk gehypet. WiMAX loopt daarbij mijlenver voorop dankzij de steun van Intel.

Wat is nu de stand van zaken?

• Standaard: er zijn 2 standaarden: 802.11d ofwel 802.11-2004 voor 'vaste' toepassing en 802.16e voor mobiele applicaties. Beide zijn geratificeerd. Certificering van producten (die daarbij getest worden op interoperabiliteit) is voor 16d ver gevorderd en voor 16e ook onderweg. In Korea hanteert men de benaming WiBro voor 16e.
• Prestaties: wordt vaak overdreven: 120 Mbps tot een afstand van 50 km. Zoals voor alle draadloze technologieen: de signaalsterkte neemt af met de afstand. Bovendien heeft het signaal last van belemmeringen (varierend van bomen en gebouwen tot regen en vogels). Voor toepassing zonder zichtlijn (NLOS: non line of sight) is de vuistregel: hooguit 5 Mbps tot 10 km afstand.
• Spectrum: in tegenstelling tot WiFi maakt WIMAX gebruik van betaald spectrum. Daardoor is de kans op storing (interferentie) kleiner. Momenteel lopen veilingen in allerlei landen: van Rusland tot Bahrain, maar ook in Duitsland.
• Hardware: Motorola, Alcatel, Nortel, Siemens en zelfs Nokia hebben zich bij Intel gevoegd. Daarnaast zijn er de gespecialiseerde leveranciers: Alvarion, Aperto, Airspan, Redline, etc.
• Toepassing: in theorie van allerlei: backhaul voor WiFi of mobiel (16d); aanvulling op bestaande netwerken in buitengebieden (16d); vervanging van vaste (16d) of zelfs mobiele (16e) netwerken. In de praktijk betreft het vaak de buitengebieden en derde wereld landen, maar soms ook steden en zakelijke klanten.

Mijn conclusies in de vergelijking met mobiel (d.w.z. GSM of CDMA):

• Mobiel is bewezen technologie, WiMAX vaak nog experimenteel. Het duurt in ieder geval nog jaren voordat er op grote schaal mobiele telefoons met een WiMAX-chip zijn.
• De presataties van WiMAX worden vaak overdreven. Bovendien staat de mobiele wereld ook niet stil. Het ziet ernaar uit dat GSM (UMTS, HSxPA, LTE) en CDMA (Rev. A, Rev. B etc.) voldoende opwaardeermogelijkheden hebben. Opwaarderen van HSDPA naar HSUPA bijvoorbeeld is overigens slechts een kwestie van software.
• Het lijkt erop dat WiMAX vooral een aanvulling zal zijn op bestaande netwerken. Kijk maar naar Sprint Nextel, dat diverse technologieen hanteert en een WiMAX-netwerk gaat bouwen - waarschijnlijk vooral voor intensief dataverkeer. Wat de breedbandmarkt (ADSL, kabel) kan eveneens gesteld worden dat WiMAX een niche-technologie zal zijn voor de afzienbare tijd. Pas op langere termijn kan de impact significant worden.

Kortom, bestaande technologieen hebben een te grote voorsprong om echt bang te worden van WiMAX:

• Vast: ADSL en de kabel bieden per definitie meer capaciteit en stabiliteit (QoS). Mogelijk is WiMAX een goedkoop alternatief voor het MBK.
• Mobiel heeft een grote voorsprong en wordt vanzelf opgewaardeerd naar 4G. Bovendien hebben mobiele operators het voordeel dat ze al een netwerk van basisstations hebben. Ze kunnen WiMAX erbij doen.

Vast vs. draadloos: mobiel wint

Wat is aantrekkelijker, vast of draadloos? Laten we eens kijken naar de verschillen op een paar kritieke punten.

Vooraf: Het draadloze segment bestaat uit een heleboel deelsegmenten (volgens het stramien PAN, LAN, WAN, MAN: personal area network, local AN, wide AN, metro AN). De belangrijkste, in omgekeerde volgorde:

• xMax: start-up xG Technologies beweert in de VS een landelijke dekkend netwerk te kunnen bouwen voor $15m. Onlangs naar de beurs gegaan in London. Omzet: 0.
• WiMAX (WiBro): vooralsnog hoofdzakelijk toepassing in landelijke gebieden en de derde wereld. Intel en Motorola geloven er heilig in, Nokia is ook toegetreden. Vooralsnog is de belangrijkste service provider Sprint Nextel, maar dat moet het netwerk nog bouwen. Sprint ziet het als aanvulling op de bestaande netwerken (CDMA, iDEN).
• Mobiel: volop operationeel, groot bereik, ook in-door.
• WiFi: vooral toegepast in-door, op vliegveleden, etc. De nieuwe 802.11n standaard rekt bereik en signaalsterkte op.
• Bluetooth, UWB, NFC, ZigBee, WiBree, RFID: allemaal voor de korte afstand (in-home networking en machine-to-machine communicatie).

1. Kosten
Draadloos is goedkoper dan vast want de stoep hoeft niet open. Hoe langer het bereik van een basisstation en hoe sterker het signaal, hoe lager de kosten. Mobiel wint vanwege het bewezen track record. De stabiliteit is voldoende om het van vast te winnen. WiMAX enz. moeten zich nog bewijzen, en dat duurt nog een paar jaar. Mobiel heeft dan een schier onoverbrugbare voorsprong.
2. Mobiliteit
Ook hier wint mobiel. Voor de toekomst is WiMAX (versie 802.16e) een belofte, en wie weet werkt xMax ook echt in de praktijk.
3. Innovatie
Mobiele operators leggen grote innovativiteit aan de dag. De PC-omgeving van de vaste telefonie wordt aardig naar de kroon gestoken, maar uiteraard wint de vaste telefonie het hier qua functionaliteit en services. Toch een paar mobiele ontwikkelingen:
Advertenties als nieuwe inkomstenbron (Vodafone met Google en Yahoo!).
Bankieren/betalen. Zie Rabo Mobiel, maar ook Cingular heeft plannen. In Parijs kun je er straks de metro mee betalen.
Tarifering: gratis on-net bellen (d.w.z. tussen abonnees onderling of meer specifiek: tussen familieleden onderling), goedkoop bellen vanuit huis (Vodafone's Homezone en Genion van O2).
Internettoegang: Web'n'Walk van T-Mobile maar vooral de nieuwe X-Series van 3G UK.
4. Convergentie (FMC: fixed/mobile convergence)
Operators, vast en mobiel, willen een compleet pakket kunnen aanbieden (triple play, quadruple play). Een kwestie van marketing. Ik denk dat er zeker een markt voor is (vooral in de VS stelt men de eenvoud op prijs), maar veel mensen willen toch individuele producten kunnen blijven kiezen.
BT treedt op als reseller van Vodafone, en Vodafone treedt op als reseller van ... BT!
Een ander element is: met dezelfde handset overal kunnen bellen. Met de mobiele telefoon kan dat al; de PTTs proberen dit nadeel in te lopen door UMA handsets aan te bieden: thuis bellen via WiFi (een box aangesloten op de ADSL-verbinding), elders via het mobiele netwerk van een partner. BT heeft de Fusion phone (samenwerking met Vodafone) en Orange/France Telecom/Wanadoo de Unique/Unik service. De onvangst in de markt is lauwtjes.
Hier is het wat mij betreft een gelijkspel van vast en mobiel.

Conclusie
Mobiel wint wat mij betreft vanwege de groei. Vaste telefonie krimpt en breedband is een lage-marge business.
Het gaat vooral tussen vast en mobiel (GSM, UMTS, etc). Andere technologieen doen voorlopig nog niet echt mee. Mobiel moet het hebben van mobiliteit, overal dekking en verbeterende kwaliteit. De strategie is vooral: FMS (fixed/mobile substitution), want de PTT (de vaste lijn) is staatsvijand #1. Vast moet het vooral hebben van breedband en probeert terug te slaan met FMC (maar dat kan een mobiele operator ook).